Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρόσφατα δημοσιοποίησε την 9η έκθεση προόδου των προγραμμάτων μετεγκατάστασης (relocation) και επανεγκατάστασης (resettlement) προσφύγων και μεταναστών στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το προσωρινό πρόγραμμα επείγουσας μετεγκατάστασης (relocation) θεσπίστηκε με δύο αποφάσεις του Συμβουλίου τον Σεπτέμβριο του 2015, στις οποίες τα κράτη μέλη δεσμεύτηκαν για τη μετεγκατάσταση 160.000 ατόμων από την Ιταλία και την Ελλάδα (και κατά περίπτωση από άλλα κράτη μέλη) έως τον Σεπτέμβριο του 2017.
Παράλληλα, στις 8 Ιουνίου 2015, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε πρόταση για ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα επανεγκατάστασης (resettlement). Ακολούθησε η συμφωνία της 20ής Ιουλίου 2015 μεταξύ των κρατών μελών για την επανεγκατάσταση 22.504 ατόμων τα οποία είχαν σαφώς ανάγκη διεθνούς προστασίας, με βάση τα στοιχεία που κατέθεσε η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR).
Σύμφωνα, λοιπόν, με την εν λόγω έκθεση, που δημοσιεύτηκε στις 8 Φεβρουαρίου, προκύπτει ότι μέχρι στιγμής έχουν μετεγκατασταθεί περίπου 11.966 άτομα προς άλλες ευρωπαϊκές χώρες (8.766 άτομα από την Ελλάδα και 3.200 άτομα από την Ιταλία), αριθμός πολύ μικρότερος εκείνου που δεσμεύτηκαν τα κράτη μέλη της Ε.Ε. Το αυτό ισχύει και για τον αριθμό των θέσεων που έχουν προφέρει τα κράτη μέλη για την εφαρμογή του συγκεκριμένου προγράμματος. Ειδικότερα, έχουν προσφερθεί μέχρι σήμερα μόνο 15.329 θέσεις για την Ελλάδα (αντί των 63.302, που προέβλεπαν οι αποφάσεις του Συμβουλίου) και 7.599 για την Ιταλία (αντί των 34.953).
Αυτό, όμως, που προκαλεί πραγματικά εντύπωση είναι ότι ο αριθμός των ατόμων που έχουν επανεγκατασταθεί από τρίτα κράτη προς την Ε.Ε είναι μεγαλύτερος εκείνων που έχουν μετεγκατασθεί από την Ελλάδα και την Ιταλία. Ειδικότερα, μέχρι σήμερα έχουν επανεγκατασταθεί από τρίτες χώρες όπως, ο Λίβανος, η Τουρκία κ.ά. 13.968 άτομα αριθμός μεγαλύτερος κατά περίπου 2.000 άτομα, σε σχέση με εκείνους (11.966) που έχουν μετεγκατασταθεί συνολικά από τη χώρα μας και την Ιταλία προς άλλα ευρωπαϊκά κράτη.
Και εδώ προκύπτει το κρίσιμο ερώτημα: Που οφείλεται αυτή η διαφορά;
Μια πρώτη πιθανή εξήγηση θα μπορούσε να είναι ότι στο πρόγραμμα επανεγκατάστασης υπάρχει καλύτερος συντονισμός στην αποστολή των σχετικών αιτημάτων και στη διεκπεραίωση των διαδικασιών μεταξύ των εμπλεκομένων κρατών.
Κάτι τέτοιο όμως δεν ευσταθεί. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα η ελληνική ΥπηρεσίαΑσύλου, προκύπτει ότι από τη στιγμή που προσφέρεται μία θέση για μετεγκατάσταση από το άλλο κράτος μέλος και μέχρι οι ελληνικές αρχές να αποστείλουν το σχετικό αίτημα μεσολαβούν μόνο 6 ημέρες. Επίσης, η Υπηρεσία Ασύλου έχει καταγράψει μέχρι σήμερα συνολικά 24.233 υποψηφίους για μετεγκατάσταση. Παρόλαυτά τα άλλα κράτη μέλη έχουν προσφέρει μόνο 15.329 θέσεις για την Ελλάδα. Επομένως, το πρόβλημα δεν έγκειται στις ελληνικές αρχές αλλά εντοπίζεται στον χαμηλό αριθμό των θέσεων που προσφέρουν τα λοιπά ευρωπαϊκά κράτη, στην απροθυμία δλδ των κρατών να πάρουν περισσότερο κόσμο από την Ελλάδα.
Μήπως, η απροθυμία αυτή οφείλεται στο ότι δεν θέλουν περισσότερους πρόσφυγες στο έδαφός τους; Προφανώς όχι. Αν ίσχυε το επιχείρημα αυτό τότε τα ευρωπαϊκά κράτη δεν θα δέχονταν ή θα ήταν απρόθυμα να δεχθούν πρόσφυγες και από τρίτα κράτη εκτός της Ε.Ε. Οι αριθμοί όμως δείχνουν ακριβώς το αντίθετο: τα ευρωπαϊκά κράτη όχι μόνο δέχονται πρόσφυγες από τρίτα κράτη (εκτός Ε.Ε.) αλλά μάλιστα είναι και πιο πρόθυμα να δεχθούν από αυτά παρά από την Ελλάδα και την Ιταλία.
Βεβαίως, κάποιος θα μπορούσε να αντιτείνει ότι το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι ο συγκεκριμένος πληθυσμός που είναι επιλέξιμος για επανεγκατάσταση είναι αμιγώς προσφυγικός ενώ αντίθετα το πρόγραμμα μετεγκατάστασης αφορά αιτούντες άσυλο. Σημειώνεται ότι στο πρόγραμμα της επανεγκατάστασης μετέχει ενεργά η ΥΑ ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, οι οποία εφαρμόζει ταχείες διαδικασίες καθορισμού προσφυγικού καθεστώτος (Refugee Status Determination – RSD) για την επιλογή των υποψηφίων για επανεγκατάσταση. Μήπως, λοιπόν, τα ευρωπαϊκά κράτη είναι πιο πρόθυμα να εφαρμόσουν το πρόγραμμα επανεγκατάστασης (resettlement) γιατί οι υποψήφιοι είναι πράγματι πρόσφυγες;
Ούτε και αυτό το επιχείρημα είναι ακριβές. Τούτο, διότι και το προφίλ των υποψηφίων για μετεγκατάσταση είναι κατά βάση προσφυγικό. Υπενθυμίζεται ότι το Πρόγραμμα Μετεγκατάστασης αφορά πολίτες χωρών, για τις οποίες το ποσοστό χορήγησης διεθνούς προστασίας είναι πάνω από 75% βάσει του ευρωπαϊκού μέσου όρου αναγνώρισης όπως αυτός προκύπτει από τα στοιχεία τριμήνου της Eurostat, και άρα είναι πολύ πιθανόν να χρήζουν διεθνούς προστασίας. Επομένως, το προφίλ των επιλέξιμων και για τα δύο προγράμματα (μετεγκατάστασης και επανεγκατάστασης) είναι επί της ουσίας το ίδιο: προσφυγικό.
Μήπως, τα κράτη μέλη είναι απρόθυμα να πάρουν ανθρώπους από την Ελλάδα, γιατί εκτιμούν ότι κάτι τέτοιο θα προσελκύσει νέες μεταναστευτικές ροές (pull–factor); Μήπως δεν θέλουμε να δοθεί το μήνυμα ότι είναι εύκολο να φτάσει κανείς στην Ευρώπη μέσω Ελλάδας;
Ούτε και αυτό το επιχείρημα ευσταθεί. Το κλείσιμο των συνόρων και η συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας έχει δώσει ήδη αυτό το μήνυμα. Επομένως, η απροθυμία των κρατών δεν οφείλεται σε αυτό. Άλλωστε, όλοι όσοι έχουν έρθει στην Ελλάδα μετά τις 20 Μαρτίου 2016, ημερομηνία όπου τέθηκε σε εφαρμογή η συγκεκριμένη συμφωνία με την Τουρκία, έχουν αποκλειστεί πρακτικά από το πρόγραμμα μετεγκατάστασης. Με άλλα λόγια, όλοι οι νεοεισερχόμενοι στα νησιά (πλην εξαιρέσεων οικογενειακής επανένωσης μέσω του κανονισμού «Δουβλίνο») έχουν εδώ και καιρό πρακτικά δύο επιλογές: Είτε να παραμείνουν στην Ελλάδα είτε να επιστρέψουν στη χώρα καταγωγής τους. Όχι, όμως, να προχωρήσουν στην Ευρώπη.
Μήπως τελικά πίσω από την απροθυμία των λοιπών ευρωπαϊκών κρατών να δείξουν εμπράκτως την αλληλεγγύη τους προς την Ελλάδα και την Ιταλία κρύβεται κάτι βαθύτερο; Μήπως ότι ο αριθμός των ανθρώπων που βρίσκονται αυτή τη στιγμή στη χώρα μας είναι (ή μάλλον ορθότερα έπρεπε να είναι) διαχειρίσιμος από τις ελληνικές αρχές; Μήπως τα άλλα κράτη μέλη θεωρούν ότι δεν έχουμε κάνει όσα έπρεπε να κάνουμε από τη μεριά μας στο προσφυγικό;