Η αδυναμία -κατ άλλους απροθυμία- διαχείρισης του μεγάλου προσφυγικού/μεταναστευτικού πληθυσμού που φτάνει στην Ευρώπη, έχει φέρει στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης την προστασία μόνο των «πραγματικών» προσφύγων και την αποτροπή της παράτυπης μετανάστευσης. Παράλληλα, λόγω ελλείψεων δυνατοτήτων υποδοχής για το σύνολο εκείνων που φτάνουν στην Ευρώπη, το ενδιαφέρον αναγκαστικώς επικεντρώνεται σε όσους εκ των προσφύγων/μεταναστών κρίνονται ευάλωτοι, όπως ασυνόδευτοι ανήλικοι, άτομα με αναπηρίες ή σοβαρά προβλήματα υγείας, υπερήλικες, έγκυες γυναίκες και θύματα τράφικινγκ, βασανιστηρίων ή άλλων μορφών βίας ή κακομεταχείρισης.
Στο πλαίσιο αυτό, η έννοια της ευαλωτότητας έχει αποκτήσει κεντρική και αυτόνομη σημασία, καθώς συνδέεται όχι μόνο με την κατάλληλη υποδοχή και προστασία εκείνων που βρίσκονται σε ανάγκη, αλλά και με την εν γένει πολιτική διαχείριση του μεταναστευτικού / προσφυγικού ζητήματος.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η μέχρι σήμερα εφαρμογή της συμφωνίας των ευρωπαϊκών κρατών με την Τουρκία, από το πεδίο της οποίας εξαιρούνται στην πράξη εκείνοι που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες με αποτέλεσμα να μπορούν να μεταφερθούν στην ενδοχώρα και να μην κινδυνεύουν με επιστροφή στην Τουρκία. Φθάνοντας στην ενδοχώρα τα άτομα αυτά συχνά τυγχάνουν καλύτερων συνθηκών διαμονής στο πλαίσιο ειδικών στεγαστικών προγραμμάτων, εν αντιθέσει προς το γενικό προσφυγικό πληθυσμό που παραμένει σε σημαντικό βαθμό σε καταυλισμούς. Τα ευάλωτα αυτά άτομα έχουν, επίσης, συνήθως καλύτερη πρόσβαση σε ιατρικές και άλλες υποστηρικτικές υπηρεσίες, ενώ η εξέταση των αιτημάτων τους διεθνούς προστασίας προτεραιοποιείται.
Θα αναρωτηθεί κανείς που βρίσκεται το πρόβλημα. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν ιδιαίτερες ανάγκες και οι αρχές πρέπει να τους εξασφαλίσουν ειδική μεταχείριση και προστασία. Αυτό άλλωστε επιβάλει όχι μόνο η λογική αλλά και το ίδιο το νομικό πλαίσιο προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Εδώ όμως ελλοχεύει ένας σημαντικός κίνδυνος, που δεν πρέπει να διαφύγει της προσοχής μας. Αυτό που θα έπρεπε σύμφωνα με το νόμο και τις διεθνείς υποχρεώσεις να παρέχεται σε όλους παρέχεται τελικά μόνο σε λίγους στην πράξη. Με αυτόν τον τρόπο το βάρος μετατοπίζεται σταδιακά από την ιδιότητα του αιτούντα άσυλο στην ιδιότητα του «ευάλωτου» πρόσφυγα και μετανάστη. Για να τύχει κάποιος προστασία και κατάλληλες συνθήκες υποδοχής δεν αρκεί είναι πρόσφυγας ή αιτών άσυλο, αλλά θα πρέπει να κρίνεται και «ευάλωτος». Πρόσβαση σε κατάλληλες συνθήκες υποδοχής και προστασίας έχουν κυρίως μόνο οι ευάλωτοι. Οι υπόλοιποι είτε είναι υποχρεωμένοι να διαβιούν σε ακατάλληλες δομές φιλοξενίας, συχνά χωρίς επαρκείς υπηρεσίες και χωρίς κάποια ιδιαίτερη πρόνοια ή υποστήριξη, είτε δεν μπορούν καν να έχουν πρόσβαση σε προστασία.
Τελευταίο παράδειγμα η πρόσφατη μίνι σύνοδος ευρωπαϊκών και αφρικανικών κρατών που έλαβε χώρα στο Παρίσι με θέμα τη μετανάστευση, όπου φέρεται να επήλθε καταρχήν συμφωνία για χορήγηση ασύλου και επανεγκατάσταση στην Ευρώπη μόνο «ιδιαίτερα ευάλωτων» προσφύγων, οι οποίοι φιλοξενούνται σε χώρες της Αφρικής.
Υπό αυτή την έννοια, η ευαλωτότητα λειτουργεί μάλλον ως μέτρο αποκλεισμού για το μεγαλύτερο μέρος του προσφυγικού/μεταναστευτικού πληθυσμού και προσθέτει ακόμη μία σοβαρή ανισότητα για την πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, στέγασης και σε διεθνή προστασία. Παράλληλα, στο βαθμό που συνδέεται με την πολιτική διαχείριση του προσφυγικού, παύει να αποτελεί μέσο εντοπισμού και προστασίας των ενδιαφερομένων αλλά εντάσσεται αναπόφευκτα στο πλαίσιο περιοριστικών πολιτικών ελέγχου της μετανάστευσης. Αποτελεί, άλλωστε, κοινό μυστικό ότι στην πράξη ασκούνται πιέσεις τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και εθνικό επίπεδο για να περιοριστεί ο αριθμός των προσώπων που χαρακτηρίζονται ως ευάλωτοι, μέσω αυστηρών κριτηρίων ώστε ευάλωτοι να χαρακτηρίζονται μόνο όσοι «πραγματικά» είναι.
Διάφορες, ανθρωπιστικές οργανώσεις, μεταξύ των οποίων και οι Γιατροί του Κόσμου, επισημαίνουν εντούτοις, μια τελείως διαφορετική πραγματικότητα. Όσο και να θέλουμε να κλείνουμε τα μάτια στην πραγματικότητα, οι προσφυγικοί/μεταναστευτικού πληθυσμοί είναι σε μεγάλο βαθμό ευάλωτοι. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν βιώσει τραυματικές εμπειρίες και βία στη χώρα τους ή/και κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους ενώ φθάνοντας στην Ευρώπη βρίσκονται αντιμέτωποι με πολλούς και διάφορους παράγοντες ευαλωτότητας που επιβάλουν την ειδική μεταχείριση τους και την προστασία τους. Η εμπειρία στο πεδίο δείχνει ότι όχι μόνο δεν υπάρχει υπέρ το δέον χαρακτηρισμός προσώπων ως ευάλωτων, αλλά αντιθέτως πολλοί ευάλωτοι δεν εντοπίζονται με τελικό αποτέλεσμα να στερούνται της αναγκαίας προστασίας.
Από τη μεριά τους, οι Γιατροί του Κόσμου, ως ιατρική ανθρωπιστική οργάνωση, παρέχουν τις υπηρεσίες τους σεβόμενοι τον λόγο, τις ανάγκες και τα αιτήματα των επωφελούμενών τους. Δίνουν ιδιαίτερη σημασία στους κοινωνικούς προσδιοριστικούς παράγοντες και ειδικά στις συνθήκες διαβίωσης του πληθυσμού αναφοράς που από μόνες τους συνιστούν τον μέγιστο παράγοντα ευαλωτότητας για το σύνολο του πληθυσμού που διαβιοί αυτή την στιγμή στους καταυλισμούς προσφύγων και στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης.