Μέχρι πρόσφατα, το αλβανικό δίκαιο ιθαγένειας ήταν ένα από τα τελευταία στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης που δεν εφαρμόζουν την αρχή της εθνικής καταγωγής («δικαίου του αίματος»).
Παρά το γεγονός ότι το αλβανικό κράτος περιβάλλεται από περισσότερα από 2 εκατομμύρια πρόσωπα αλβανικής καταγωγής που ζουν στις γειτονικές χώρες του Κοσσυφοπεδίου, της πΓΔΜ, του Μαυροβουνίου, της Σερβίας και της Ελλάδας, το αλβανικό δίκαιο ιθαγένειας παραδοσιακά βασιζόταν στις αρχές του εδάφους και διαμονής και όχι της εθνικής καταγωγής.
Ο νόμος του 1998 για την ιθαγένεια επέτρεψε τη διπλή υπηκοότητα, πλην όμως, δεν περιέχει εθνοκεντρικές διατάξεις, γεγονός που έχει ευρέως επαινεθεί από τους διεθνείς οργανισμούς.
Ωστόσο, μετά την πρόσφατη απόφαση της αλβανικής κυβέρνησης, η χώρα βρίσκεται σε πορεία σύγκλισης με άλλα γειτονικά κράτη αναφορικά με τη χορήγηση ιθαγένειας σε ομογενείς που ζουν σε γειτονικές χώρες και στην ευρύτερη αλβανική διασπορά, με βάση εθνοτικά κριτήρια επιλεκτικότητας.
Ο απερχόμενος πρωθυπουργός Σαλί Μπερίσα είχε ήδη δώσει στη δημοσιότητα τα σχέδιά του για τη χορήγηση υπηκοότητας σε Αλβανούς σε όλο τον κόσμο στα τέλη του 2012. Ωστόσο, τούτο θεωρήθηκε ευρέως ως μια πολιτική κίνηση, προκειμένου να αντιμετωπίσει την αυξανόμενη λαϊκή δυσαρέσκεια ένεκα σκανδάλων διαφθοράς και αποτυχίας στον οικονομικό τομέα. Στην πραγματικότητα, οι εθνικιστικές δηλώσεις του, επ’ ευκαιρία της Αλβανικής εθνικής επετείου και η συναφής πρότασή του για τη χορήγηση υπηκοότητας σε όλους τους Αλβανούς αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό και κριτική στο εσωτερικό της χώρας, στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων και διεθνώς.
Παρ ‘όλα αυτά, η ανακοίνωση έγινε δεκτή με μεγάλο ενδιαφέρον μεταξύ των Αλβανών του Κοσσυφοπεδίου, οι οποίοι παραμένουν οι μόνοι πολίτες των Δυτικών Βαλκανίων που εξακολουθούν να χρειάζονται βίζα για να ταξιδεύουν εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μια απαίτηση που θα μπορούσε να παρακαμφθεί μέσω της απόκτησης Αλβανικής υπηκοότητας.
Παρά την αλλαγή της κυβέρνησης στις εκλογές του Ιουνίου 2013, η απερχόμενη κυβέρνηση του Σαλί Μπερίσα εξέδωσε στις 3 Ιουλίου το διάταγμα υπ’ αριθμ. 554 με θέμα «Διαδικασίες για την αναγνώριση και την απόκτηση της αλβανικής ιθαγένειας από πρόσωπα αλβανικής καταγωγής, αποκλείοντας τους πολίτες της Δημοκρατίας του Κοσσυφοπεδίου”. Οι τρεις κατηγορίες των προσώπων τα οποία αφορά η απόφαση είναι οι εξής: α) άτομα των οποίων ο ένας τουλάχιστον γονέας έχει αλβανική υπηκοότητα ή καταγωγή, και ο οποίος κατείχε την αλβανική ιθαγένεια κατά τη στιγμή της γέννησης του αιτούντος, ανεξάρτητα από τον τόπο γέννησης, β) τα πρόσωπα των οποίων οι πρόγονοι ήταν κάτοχοι αλβανικής ιθαγένειας, υπό την προϋπόθεση ότι ο αιτών μπορεί να αποδείξει την ευθεία καταγωγή του εξ αυτών, γ) άτομα αλβανικής καταγωγής, οι οποίοι είναι πολίτες κράτους μέλους της ΕΕ, των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής και άλλων κρατών, οι πολίτες των οποίων δεν υποχρεούνται να διαθέτουν θεώρηση (
visa) για να ταξιδέψουν στα κράτη που ανήκουν στον χώρο Σένγκεν ή που αποδεδειγμένα διαμένουν σε ένα από αυτά τα κράτη, δ) άτομα αλβανικής καταγωγής που έχουν άλλη ιθαγένεια ή είναι απάτριδες, σε περιπτώσεις που ένας εκ των γονέων είναι Αλβανός πολίτης, ε) τα πρόσωπα, των οποίων οι γονείς είναι αλβανικής καταγωγής και έχουν άλλη υπηκοότητα ή είναι ανιθαγενείς και ο αιτών γεννήθηκε στο έδαφος της Δημοκρατίας της Αλβανίας.Όσον αφορά στις κατηγορίες α και β -δηλαδή άτομα που έχουν γεννηθεί από γονείς Αλβανικής καταγωγής ή ιθαγένειας- το νέο διάταγμα, αντιμετωπίζει αυτούς τους ανθρώπους ως Αλβανούς πολίτες, των οποίων η ιδιότητα του πολίτη θα πρέπει να αναγνωριστεί επίσημα κατόπιν αιτήματός τους. Το αλβανικό κράτος θα αναγνωρίσει το δικαίωμα στην Αλβανική υπηκοότητα σε άτομα από την κατηγορία α και β, με βάση το άρθρο 7 του αλβανικού νόμου για την ιθαγένεια και σύμφωνα με τις διαδικασίες που καθορίζονται στις διοικητικές κατευθυντήριες γραμμές που εκδίδονται από το Υπουργείο Εσωτερικών και το Υπουργείο Εξωτερικών.
Από την άλλη πλευρά, οι κατηγορίες γ, δ και ε επηρεάζουν όλα τα άτομα αλβανικής καταγωγής που ζουν σε γειτονικές χώρες (με εξαίρεση το Κοσσυφοπέδιο), εκείνους που είναι πολίτες της ΕΕ, καθώς και εκείνους που είναι αλβανικής καταγωγής και γεννήθηκαν στην Αλβανία. Αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει επίσης τους πολίτες τρίτων κρατών, συμπεριλαμβανομένου του Κοσσυφοπεδίου, οι οποίοι είναι νόμιμοι κάτοικοι της ΕΕ ή του Σένγκεν κράτη μέλη της ευρωζώνης. Στα πρόσωπα που εμπίπτουν στις κατηγορίες γ, δ και ε θα χορηγηθεί αλβανική ιθαγένεια βάσει του σημείου 7 του άρθρου 9 του αλβανικού νόμου για την ιθαγένεια, σύμφωνα με την οποία «ένας αλλοδαπός που έχει συμπληρώσει τα δεκαοκτώ ετη ηλικίας μπορεί να αποκτήσει την αλβανική ιθαγένεια με πολιτογράφηση, ακόμη και αν αυτός/αυτή δεν πληροί τις απαιτήσεις του παρόντος νόμου … αν η Δημοκρατία της Αλβανίας έχει επιστημονικό, οικονομικό, πολιτιστικό ή εν γένει εθνικό συμφέρον [για την πολιτογράφηση του αλλοδαπού].
Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι τα σημεία α και β στοχεύουν κυρίως στη λεγόμενη δεύτερη γενιά Αλβανών που μετανάστευσαν στη δεκαετία του 1990 που ανέρχεται βάσει υπολογισμών σε περίπου ένα εκατομμύριο, ενώ το στοιχείο γ έχει τεθεί κατα τρόπο που να αποκλείει πολίτες του Κοσσυφοπεδίου αλβανικής καταγωγής που κατοικούν στο Κοσσυφοπέδιο από την απόκτηση Αλβανική υπηκοότητα. Ο συγκεκριμένος αποκλεισμός των Αλβανών του Κοσσυφοπεδίου από το δικαίωμα απόκτησης Αλβανικής υπηκοότητα φαίνεται ότι κρίθηκε αναγκαίος για την αντιμετώπιση της απειλής της ΕΕ να επαναφέρει την υποχρέωση θεώρησης (visa) για τους πολίτες της Αλβανίας, στην περίπτωση χορήγησης δικαιώματος ιθαγένειας στο 1,8 εκατομμύρια Αλβανών που διαμένουν στο Κόσοβο.
Μολονότι είναι ακόμα νωρίς να γίνει εκτίμηση των πρακτικών συνεπειών του συγκεκριμένου διατάγματος, εντούτοις η υιοθέτησή του αναμφίβολα θα επηρρεάσει το καθεστώς κτήσης ιθαγενειας στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων
Πηγή: EUDO Observatory on Citizenship, 4.7.2013