Οι Επιτροπές Προσφυγών του προεδρικού διατάγματος (π.δ.) 114/2010 αποτέλεσαν την πρώτη σοβαρή προσπάθεια αντιμετώπισης των σύνθετων και χρόνιων προβλημάτων της ελληνικής διοίκησης ως προς τη διαδικασία διεθνούς προστασίας και την τρίτη προσπάθεια ενσωμάτωσης της κοινοτικής οδηγίας 85/2005 που έθετε τις ελάχιστες προδιαγραφές για τις διαδικασίες με τις οποίες τα κράτη μέλη χορηγούν και ανακαλούν το καθεστώς του πρόσφυγα για τις διαδικασίες ασύλου στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είχαν προηγηθεί τα εξαιρετικά προβληματικά π.δ. 90/2008[1] και 81/2009[2] που καταργήθηκαν με κάποιες ελάχιστες εξαιρέσεις από το π.δ. 114/2010. Παράλληλα, οι Επιτροπές αποτέλεσαν μία μεταβατική λύση προς μία νέα μόνιμη διαδικασία διεθνούς προστασίας, την οποία συνέθεσαν η νέα Υπηρεσία Ασύλου και η Αρχή Προσφυγών που θεσμοθετήθηκαν με το νόμο 3907/2011 και ξεκίνησαν να λειτουργούν τον Ιούνιο 2013[3].
Οι αλλεπάλληλες νομοθετικές παρεμβάσεις στις Επιτροπές Προσφυγών
Οι Επιτροπές Προσφυγών έγιναν και γίνονται αντικείμενο παρεμβάσεων από τις κυβερνήσεις με διαφόρους τρόπους κατά το παρελθόν, τόσο το 2014 όσο και το 2016 με τις αλλεπάλληλες αλλαγές στις συνθέσεις των επιτροπών, δυστυχώς όχι πάντα με στόχο τη βελτίωση της λειτουργίας τους και την εμπέδωση μιας δίκαιης και αποτελεσματικής διαδικασίας, όπως απαιτεί το κοινοτικό και το διεθνές δίκαιο αλλά για την εξυπηρέτηση σκοπιμοτήτων.
Πριν λίγες μέρες επιχειρείται μία νέα, διαλυτική, αυτή τη φορά, παρέμβαση στη λειτουργία των Επιτροπών Προσφυγών: στα μέτρα που ανακοίνωσε η κυβέρνηση για το προσφυγικό ζήτημα[4] προβλέπεται η «κατάργηση του δεύτερου βαθμού εξέτασης προσφυγών με στόχο – σε περίπτωση απόρριψης της αίτησης χορήγησης ασύλου – να προχωρά άμεσα η διαδικασία επιστροφής του αιτούντος στη χώρα από την οποία προήλθε. Πάντα με σεβασμό στο κοινοτικό κεκτημένο και για την πλήρη εφαρμογή της Κοινής Δήλωσης Ευρωπαϊκής Ένωσης – Τουρκίας». Όπως έχω γράψει και αλλού[5], η κατάργηση των Επιτροπών Προσφυγών με παράλληλο σεβασμό στο κοινοτικό κεκτημένο είναι ασυμβίβαστα μεταξύ τους, γι’ αυτό η εν λόγω κατάργηση είναι παράνομη αφού το κοινοτικό κεκτημένο απαιτεί α) ανεξάρτητο από το κράτος δεύτερο βαθμό ασύλου, β) εξέταση και στον δεύτερο βαθμό της ουσίας της αίτησης διεθνούς προστασίας γ) δωρεάν νομική βοήθεια στους αλλοδαπούς και δ) αυτόματη αναστολή της απέλασης με την κατάθεση της προσφυγής (με συγκεκριμένες εξαιρέσεις). Η κυβέρνηση δεν έχει προετοιμάσει εναλλακτικό σχήμα για το δεύτερο βαθμό ασύλου καθώς τα διοικητικά δικαστήρια δεν είναι έτοιμα να υποδεχθούν ένα δεύτερο βαθμό ασύλου με προσφυγή εξέτασης της ουσίας της κάθε υπόθεσης[6]και, για το λόγο αυτό, η πλήρης κατάργησή των Επιτροπών Προσφυγών θα την φέρει αντιμέτωπη όχι μόνο με το κοινοτικό δίκαιο αλλά, πιθανότατα, και με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Συνεπώς η κυβέρνηση δεν έχει άλλη επιλογή, σε μεσοπρόθεσμη προοπτική, από το να διατηρήσει και να ενισχύσει τις υπάρχουσες Επιτροπές Προσφυγών που αντιμετωπίζουν πολλά και σημαντικά προβλήματα για την σωστή και σύντομη διεκπεραίωση του έργου τους, απότοκα της ανεπαρκέστατης υποστήριξης του εκάστοτε αρμόδιου υπουργού, στον οποίο υπαγόταν και υπάγεται απευθείας η Αρχή Προσφυγών, και της αδυναμίας των αρμόδιων υπηρεσιών των υπουργείων να υποστηρίξουν έμπρακτα και με συγκεκριμένες διοικητικές και θεσμικές ενέργειες την Αρχή Προσφυγών και τις Επιτροπές Προσφυγών. Στην πορεία των πραγμάτων μπορεί να συζητηθεί και η μεταφορά των αρμοδιοτήτων των Επιτροπών στα διοικητικά δικαστήρια αλλά απαιτείται διαβούλευση με τους αρμόδιους φορείς και σοβαρή και ουσιαστική προετοιμασία σε βάθος χρόνου.
Παρακάτω, αναφερόμαστε στα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Επιτροπές προσφυγών και η Αρχή Προσφυγών και προβαίνουμε σε συγκεκριμένες προτάσεις επίλυσής τους που απαιτούν, όμως, αλλαγή πολιτική βούληση αλλαγής των πολιτικών που έχουν ασκηθεί τα προηγούμενα χρόνια.
Η σημερινή κατάσταση στις Ανεξάρτητες Επιτροπές Προσφυγών
Τρία χρόνια μετά το ν. 4375/2016 και τις μεταγενέστερες τροποποιήσεις του, η κατάσταση έχει ως εξής:
Εκκρεμείς προσφυγές
Σύμφωνα με στοιχεία που δόθηκαν στον γράφοντα από την Αρχή Προσφυγών οι κατατεθειμένες προσφυγές στην Αρχή Προσφυγών που εκκρεμούν σε οποιοδήποτε στάδιο της διαδικασίας αυτής ήταν 14776 μέχρι τις 30/6/2019 και βαίνουν συνεχώς αυξανόμενες από την αρχή λειτουργίας της υπηρεσίας αυτής τον Ιούλιο 2016.Για πρώτη φορά οι εκκρεμείς προσφυγές έχουν φτάσει σε αυτό το ύψος. Ωστόσο, ο ρυθμός αύξησης των εκκρεμών προσφυγών έχει επιβραδυνθεί σημαντικά, δεδομένου ότι στο τέλος 2018 οι τότε εκκρεμούσες προσφυγές ήταν 13.755[7]. Η αδυναμία των μελών των Επιτροπών να ανταποκρίνονται γρήγορα και δίκαια στις προσφυγές των αιτούντων διεθνή προστασία είναι σαφής καθώς τους ζητείται να εκδώσουν πολύ περισσότερες αποφάσεις από τις δυνατότητές τους, χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη την επίδραση της πίεσης για ταχύτητα[8]στη διαδικασία, στην ποιότητα και το περιεχόμενο των αποφάσεων. Η κάθε Επιτροπή εξετάζει περίπου 75 υποθέσεις το μήνα και το κάθε μέλος της τριμελούς Επιτροπής αναλαμβάνει να εισηγηθεί για 25 υποθέσεις. Ταυτόχρονα δεν είναι μακροπρόθεσμα, σε σταθερό πλαίσιο, εφικτή η έκδοση ίσου ή μεγαλύτερου αριθμού αποφάσεων από κάθε μέλος των επιτροπών λόγω της πολυπλοκότητας ορισμένων υποθέσεων, των διαφόρων ισχυρισμών ουσίας των προσφευγόντων και των αιτημάτων των συνηγόρων που πρέπει να μελετώνται και να απαντώνται.
Παράλληλα ανησυχία και προβληματισμό προκαλεί το γεγονός ότι τα ποσοστά απόδοσης καθεστώτος διεθνούς προστασίας έχουν δραματική πτώση τόσο σε σχέση με τις Επιτροπές Προσφυγών προηγούμενων περιόδων όσο και με το μέσο σχετικό όρο των υπόλοιπων κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Από την έναρξη των Ανεξάρτητων Επιτροπών Προσφυγών στις 21 Ιουλίου και μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2016, το ποσοστό αναγνώρισης δεν υπερβαίνει το 1% του συνολικού αριθμού των αποφάσεων που εκδόθηκαν (0,37% για καθεστώς του πρόσφυγα, 0,07% για επικουρική προστασία, ενώ 0,67% αποφάσεις δευτέρου βαθμού παραπέμπουν την υπόθεση για ανθρωπιστική προστασία). Το 2017, από το σύνολο των αποφάσεων που εκδόθηκαν, το ποσοστό διεθνούς προστασίας ήταν 2,83% (το καθεστώς του πρόσφυγα ήταν 1,84%, η επικουρική προστασία 0,99%), το 3,54% αφορούσε ανθρωπιστική προστασία και το 93,63% αρνητικό.
Το 2018, παρά την ελαφρά άνοδο, τα ποσοστά αναγνώρισης παραμένουν χαμηλά. Από τις συνολικές αποφάσεις που εκδόθηκαν το 2018, το ποσοστό διεθνούς προστασίας ήταν 4,3% (2,8% του καθεστώτος του πρόσφυγα, 1,5% επικουρική προστασία), 4,5% η ανθρωπιστική προστασία και το 91% αρνητικό[9].
Το αντίστοιχο ποσοστό αναγνώρισης καθεστώτων διεθνούς προστασίας στις προηγούμενες Επιτροπές Προσφυγών (2013-2015) ήταν 15,9% το 2015 (11,2% καθεστώς πρόσφυγα, 4,7% επικουρική προστασία) και 16,1% το 2014 (καθεστώς πρόσφυγα 11,1%, επικουρική προστασία 5%)[10]
Παράλληλα, ο μέσος όρος θετικών αποφάσεων του δεύτερου βαθμού (μαζί με τα ανθρωπιστικά) στην Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν 35% το 2017 και 17% το 2016. Πάνω από τα δύο τρίτα των θετικών αποφάσεων του 2017 (δηλαδή γύρω στο 24%) αφορούσαν διεθνή προστασία. Στον πρώτο βαθμό το 2017 εκδόθηκαν συνολικά στην Ευρωπαϊκή Ένωση 996.685 αποφάσεις και θετικές ήταν οι 462.355 (ποσοστό 46,39%).Από τις θετικές αποφάσεις το 85% αυτών ήταν διεθνής προστασία.[11]Διαπιστώνουμε δηλαδή ότι, αν και οι αναγνωρίσεις καθεστώτων διεθνούς προστασίας ανάλογες σε ποσοστά με το μέσο όρο της Ένωσης ως προς τις πρωτοβάθμιες αποφάσεις διεθνούς προστασίας, είναι ανησυχητικά χαμηλότερες ως προς τον δεύτερο βαθμό.
Δεν έχουμε στατιστικά στοιχεία για να αξιολογήσουμε την σημαντική πτώση των καθεστώτων διεθνούς προστασίας στις Ανεξάρτητες Επιτροπές Προσφυγών σε σχέση με τις προηγούμενες Επιτροπές Προσφυγών ούτε την τεράστια διαφορά σε σχέση με τον μέσο όρο της Ένωσης για τον δεύτερο βαθμό, ωστόσο μπορεί να διαπιστωθεί, ως πρώτη εκτίμηση, ότι η είσοδος των δικαστών στη διαδικασία από το 2016 συμπίπτει με τις πτώσεις αυτές και, άρα, μπορεί να πιθανολογηθεί ότι κατέστησε πιο αυστηρές τις Επιτροπές στην υπαγωγή των προσφευγόντων στο προσφυγικό καθεστώς και στο καθεστώς επικουρικής προστασίας. Τα ως αν ποσοστά απόδοσης διεθνούς προστασίας, συγκρίνονται, δυστυχώς, μόνο με το αποτυχημένο σύστημα διεθνούς προστασίας της αστυνομίας με διεθνή δικαστική «σφραγίδα»[12], το οποίο είχε αντίστοιχα ή χαμηλότερα ποσοστά απόδοσης καθεστώτων διεθνούς προστασίας.
Διαδικασίες στον δεύτερο βαθμό διεθνούς προστασίας
Παρατηρούνται δύο διαφορετικές διαδικασίες και, αντίστοιχα, δύο ταχύτητες στις διαδικασίες διεθνούς προστασίας. Η κανονική διαδικασία της ενδοχώρας και η υπερταχεία διαδικασία του άρθρου 60 παρ.4 του ν.4375/2016 για τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, η οποία ουσιαστικά συνάδει με τις προβλέψεις της Κοινής Δήλωσης Ευρωπαϊκής Ένωσης-Τουρκίας με αποτέλεσμα οι αιτούντες να κρίνονται με διαφορετικές διαδικασίες, εγγυήσεις και προθεσμίες, μειωμένες στην υπερταχεία διαδικασία. Στην πράξη δεν τηρούνται, στις συντριπτικά περισσότερες περιπτώσεις, οι προθεσμίες της υπερταχείας διαδικασίας είτε στον α’ είτε στον β’ βαθμό λόγω μεγάλου όγκου αιτήσεων διεθνούς προστασίας και συνακόλουθου φόρτου εργασίας, συνεπώς καθίσταται εν πολλοίς αλυσιτελής η πρόβλεψη και η εφαρμογή υπερταχείας διαδικασίας. Οι συνεντεύξεις των χειριστών του Ευρωπαϊκού Γραφείου Υποστήριξης Ασύλου (EASO), έχουν ερωτήσεις συχνά κλειστού τύπου, όπου ο προσφεύγων απαντά μονολεκτικά ενώ έχουν παρατηρηθεί επανειλημμένα περιστατικά αγνόησης ισχυρισμών των προσφευγόντων που επιβάλλουν ιατρικό και ψυχοκοινωνικό έλεγχο για ευαλωτότητα, ανεξαρτήτως του προσώπου που έχει διεξαγάγει τη συνέντευξη. Οι αποφάσεις εκδίδονται από έλληνες υπαλλήλους, οι οποίοι δεν έχουν ακούσει προσωπικά τους αιτούντες, αφού την συνέντευξη έχει πραγματοποιήσει, συχνά, υπάλληλος της EASO. Ειδικά στη Λέσβο, έχουν παρατηρηθεί σοβαρά προβλήματα στην ποιότητα των αποφάσεων αποφάσεις στον α΄ βαθμό που αφορούν τη μη διατύπωση ερωτήσεων συνέχισης (follow up) για ισχυρισμούς ή αγνόηση κρίσιμων ισχυρισμών ενώ η τεκμηρίωση της απόρριψης είναι συχνά γενικόλογη και αόριστη χωρίς να εντοπίζει τις συγκεκριμένες ελλείψεις ή αδυναμίες που δικαιολογούν την απόρριψη των ισχυρισμών.
Εξάλλου, σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση που υιοθετήθηκε στην αξιολόγηση της ευαλωτότητας των αιτούντων διεθνή προστασία στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, οι αιτούντες καταχωρούνται σε δύο διακριτές κατηγορίες: την μέτρια ευαλωτότητα που, στην πράξη και με άγνωστα επιστημονικά ή άλλα κριτήρια, δεν οδηγεί σε ευαλωτότητα κατά νόμο και στην υψηλή ευαλωτότητα που οδηγεί σε ευαλωτότητα κατά νόμο. Ο συγκεκριμένος τύπος της μη νόμιμης και επιστημονικά έωλης αξιολόγησης της ευαλωτότητας άλλαξε ευτυχώς κάποια στιγμή εντός του 2018. Σε κάθε περίπτωση, υπάρχουν, εξάλλου, σοβαρές ελλείψεις και μεγάλες καθυστερήσεις στον εντοπισμό και στην αναγνώριση ευαλώτων ατόμων στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Παρατηρούνται διαφορετικές εκτιμήσεις της ευαλωτότητας από την Υπηρεσία Ταυτοποίησης και Υποδοχής και από την Υπηρεσία Ασύλου. Τα ηλεκτρονικά συστήματα της Υπηρεσίας Ταυτοποίησης και Υποδοχής και της Υπηρεσίας Ασύλου δεν διασυνδέονται με αποτέλεσμα να διαπιστώνονται κενά και προβλήματα στη διαδικασία έγκαιρου εντοπισμού και αναγνώρισης των ευαλώτων ατόμων, που, αρκετές φορές, αναγνωρίζονται όταν η υπόθεση εκκρεμεί στον β’ βαθμό. Τα έγγραφα ευαλωτότητας δεν αναρτώνται κάποιες φορές στην ηλεκτρονική βάση «Αλκυόνη» και δεν μπορούν, έτσι να τα βλέπουν οι Επιτροπές. Σε αρκετές περιπτώσεις δεν ανακαλούνται οι αποφάσεις που έχουν ληφθεί με την ταχεία διαδικασία, αν και έχει αναγνωριστεί η ευαλωτότητα ή ανακαλούνται, παραπέμπονται την ίδια μέρα της ανάκλησης στην κανονική διαδικασία και εκδίδεται, επίσης, την ίδια μέρα νέα απόφαση απόρριψης με την κανονική διαδικασία χωρίς διεξαγωγή νέας συνέντευξης και χωρίς κρίση για την ευαλωτότητα στην απόφαση που, σε ορισμένες περιπτώσεις, συνδέεται με κρίσιμους ισχυρισμούς του προσφεύγοντος (επανειλημμένη κακή πρακτική από το Περιφερειακό Γραφείο Λέσβου). Έτσι υπάρχει κίνδυνος αύξησης ακυροτήτων και παραβιάσεων ουσιώδους τύπου της διαδικασίας ενώ, επίσης, οι Επιτροπές ενδέχεται να χρειάζεται να κάνουν εκ νέου πολλές συνεντεύξεις, όταν η λογική του ν. 4375/2016, τουλάχιστο στην αρχική του μορφή είναι να γίνονται τακτικά συνεντεύξεις στον α’ βαθμό και στο β’ βαθμό, κατ’ εξαίρεση, όπου απαιτείται. Όμως, ακόμα και αν επιλέγεται η λύση της συνέντευξης στον β’ βαθμό, δεν μπορούν να θεραπευθούν παρατυπίες π.χ. στην τήρηση των προθεσμιών για τη συνέντευξη.
Αντιμετώπιση ασυνόδευτων ανήλικων
Συχνά εντοπίζονται καθυστερήσεις στην καταγραφή των ασυνόδευτων ανηλίκων με αποτέλεσμα να παραμένουν άστεγοι και εκτεθειμένοι σε κινδύνους. Στη συνέχεια, παρατηρείται αδυναμία εξεύρεσης κατάλληλων καταλυμάτων με αποτέλεσμα να παραμένουν κρατούμενοι, γεγονός που αντενδείκνυται με βάση το νόμο και τα διεθνή πρότυπα. Η διαδικασία προσδιορισμού ηλικίας και τα σχετικά έγγραφα δεν είναι στη διάθεση της Υπηρεσίας Ασύλου και της Αρχής Προσφυγών καθώς δεν αναρτώνται στην ηλεκτρονική βάση της Υπηρεσίας Ασύλου «Αλκυόνη» και δεν μπορεί να ελεγχθεί η νομιμότητά τους με βάση τη σχετική νομοθεσία. Δεν καλείται σε ορισμένες περιπτώσεις, ο επίτροπος στη συνέντευξη του α’ βαθμού για τους ανηλίκους και, όποτε καλείται, δεν εμφανίζεται.
Παράλληλα, το ποσοστό απόρριψης των αιτήσεων παραπομπής των ασυνόδευτων ανηλίκων είναι ιδιαίτερα υψηλό ενώ, πολύ συχνά, οι φάκελοι των ανηλίκων δεν περιλαμβάνουν το παραμικρό έγγραφο που να υποστηρίζει την ευαλωτότητα των ασυνόδευτων ανηλίκων, πέραν της ηλικίας τους.
Καθυστερήσεις στην εξέταση των προσφυγών
Ο φόρτος εργασίας είναι μεγάλος και υφίσταται πίεση για ταχύτητα των αποφάσεων. Δεν καθίσταται εφικτή η έκδοση 25 αποφάσεων ανά μέλος Επιτροπής κάθε μήνα στο πλαίσιο ισορροπίας μεταξύ του δικαίου της διαδικασίας σε συνδυασμό με την ταχύτητα. Οι εκκρεμείς προσφυγές συνεχώς αυξάνονται και βρίσκονται ήδη σε μη διαχειρίσιμο επίπεδο.
Ανεπάρκεια σταθερού προσωπικού
Υπάρχουν δυσχέρειες στην επαρκή, διαρκή στελέχωση της Αρχής Προσφυγών με προσωπικό και εξοπλισμό παντός είδους.Το προσωπικό ορισμένου χρόνου αποχωρεί από την υπηρεσία και χρειάζεται η πρόσληψη νέου προσωπικού με νέα εκπαίδευση, το οποίο, επίσης, αποχωρεί κλπ. Το προσωπικό που διατίθεται από την EASO διακόπτει την παροχή υπηρεσιών ανά τακτά χρονικά διαστήματα ενώ διατίθενται μεν εισηγητές αλλά όχι συνεχώς, είναι, δε, υπάλληλοι της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Υποστήριξης Ασύλου (EASO), όχι μόνιμοι υπάλληλοι, με αποτέλεσμα τη μη συνεχή και επαρκή κάλυψη των Επιτροπών στην εξεύρεση πληροφοριών για τις χώρες καταγωγής των προσφευγόντων.
Άλλα προβλήματα
Εντοπίζονται διάφορα και συχνά προβλήματα υγείας στους διοικητικούς φακέλους προσφευγόντων από τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου χωρίς να είναι σαφές, συχνά από τον φάκελο ποια ήταν η εξέλιξη του ζητήματος, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε καθυστερήσεις στη διαδικασία μέχρι να διευκρινιστεί η ιατρική κατάσταση του κάθε προσφεύγοντος.
Παράλληλα, παρατηρούνται ελλείψεις στα ιατρικά έγγραφα πιστοποίησης θυμάτων βασανιστηρίων στους διοικητικούς φακέλους των προσφευγόντων, παρότι έχουν σχετικούς ισχυρισμούς και υπάρχουν σχετικές ενδείξεις από ιατρικές εξετάσεις.
Προτάσεις για μία δίκαιη και αποτελεσματική διαδικασία στον δεύτερο βαθμό
Έχοντας υπόψη τα προαναφερόμενα προβλήματα είναι απαραίτητο να ληφθούν τα ακόλουθα μέτρα για τη συνολική αναβάθμιση του έργου των Επιτροπών Προσφυγών και της Αρχής Προσφυγών και, γενικότερα, των διαδικασιών ασύλου, συμπεριλαμβανομένου και πρώτου βαθμού εξέτασης των αιτήσεων διεθνούς προστασίας, για μία συνολικά δίκαιη, αποτελεσματική και ταχεία διαδικασία. Εάν δεν ληφθούν τα ακόλουθα ριζικά μέτρα, το παρόν σχήμα των επιτροπών Προσφυγών θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να είναι λειτουργικό και αποδοτικό μακροπρόθεσμα και, βεβαίως, ουδεμία επιτάχυνση θα επιτευχθεί:
(1) Αποκλειστική απασχόληση των προέδρων και των μελών των Επιτροπών στις Επιτροπές Προσφυγών, είτε με δημιουργία ξεχωριστής αποκλειστικά δικαστικής διαδικασίας, είτε με αποκλειστική απασχόληση όσων δικαστών συμμετέχουν είτε με επαναφορά της αρχικής διάταξης του ν. 4375/2016 για πρόσληψη εξειδικευμένων ατόμων με διαγωνισμό τύπου ΑΣΕΠ από ανεξάρτητη Επιτροπή.
(2) Δημιουργία μονοπρόσωπου οργάνου στις υπάρχουσες επιτροπές με αρμοδιότητα εξέτασης μεταγενέστερων αιτήσεων, εκπρόθεσμων προσφυγών, υποθέσεων «Δουβλίνο» και διακοπών εξέτασης λόγω λήξης δελτίων. Ταχεία εισαγωγή των υποθέσεων σε ξεχωριστή διαδικασία του μονοπρόσωπου οργάνου. Δυνατότητα παραπομπής υποθέσεων στην τριμελή σύνθεση, όταν το κρίνει το μονοπρόσωπο όργανο ότι υπάρχει βασιμότητα στο αίτημα. Η απόφαση του μονοπρόσωπου οργάνου προσβάλλεται ξεχωριστά στα δικαστήρια, όταν είναι τελεσίδικη. Εναλλαγή των προσώπων που στελεχώνουν το μονοπρόσωπο όργανο σε τακτή βάση π.χ. ανά δεκαπενθήμερο ή ανά μήνα.
(3) Κατάργηση της διάταξης για απαγόρευση αναπομπής υποθέσεων από τον β’ βαθμό στον α’ βαθμό και πρόβλεψη ότι η αναπομπή μπορεί να γίνεται, πέραν της περίπτωσης πράξης διακοπής που προβλέπεται τώρα, και στις περιπτώσεις που υπάρχουν ακυρότητες, κατά την κρίση των Επιτροπών Προσφυγών, σχετικά με τη συνέντευξη του προσφεύγοντος στον α’ βαθμό ή εάν δεν τηρήθηκε η ημερομηνία πρόσκλησης σε συνέντευξη στον α΄ βαθμό.
(4) Αύξηση των Επιτροπών Προσφυγών και ορισμός 15-20 αποφάσεων προς έκδοση ανά μέλος Επιτροπής και ανά μήνα. Θεσμοθέτηση διαβούλευσης της Αρχής Προσφυγών για τον καθορισμό και ανακαθορισμό του ορίου αυτού με τα μέλη των Επιτροπών ανάλογα με τον φόρτο εργασίας των Επιτροπών σε συνδυασμό με τις ανάγκες της υπηρεσίας. Καθιέρωση αρμοδιότητας διοικητικής απόφασης της Διευθύντριας της Αρχής Προσφυγών για τον όριο του αριθμού των αποφάσεων ανά μέλος Επιτροπής με σεβασμό στην καθιερωμένη προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία των μελών των Ανεξάρτητων Επιτροπών Προσφυγών.
(5) Έναρξη διαδικασιών για πρόσληψη επαρκών μόνιμων υπαλλήλων στην Αρχή Προσφυγών (γραμματέων, επιστημονικού προσωπικού, εισηγητών για υποστήριξη των Επιτροπών, λοιπού προσωπικού).
Παράλληλα, πρέπει να ληφθούν και ορισμένα μέτρα για την βελτίωση της διαδικασίας ασύλου και στον πρώτο βαθμό ώστε, σε συνδυασμό με τα προαναφερόμενα μέτρα, να καταστεί και αυτή πιο δίκαιη, πιο αποτελεσματική και ταχύτερη:
(α) Κατάργηση της υπερταχείας διαδικασίας στα νησιά που συρρικνώνει τα δικαιώματα των αιτούντων διεθνή προστασία και, στην πράξη, πλέον, δεν εφαρμόζεται λόγω του τεράστιου όγκου αιτήσεων διεθνούς προστασίας και της συνακόλουθης αδυναμίας των υπηρεσιών να τηρήσουν τις ιδιαίτερα σύντομες προθεσμίες του νόμου για την διεκπεραίωση της διαδικασίας. Πρόσληψη μόνιμων και σταθερών υπαλλήλων στα νησιά σε επαρκή αριθμό και συνεχή εκπαίδευσή τους με βάση τα υψηλότερα διεθνή πρότυπα ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα των αποφάσεων και η ταχύτητα έκδοσής τους. Σταδιακή απόσυρση της EASO από την άμεση εμπλοκή της στη διαδικασία του πρώτου βαθμού ασύλου σε μία τέτοια προοπτική.
(β) Άμεση λήψη μέτρων και πρόσληψη επαρκούς εξειδικευμένου προσωπικού ώστε να εντοπίζονται και να αναγνωρίζονται έγκαιρα οι ευαλωτότητες και να ενημερώνεται εγκαίρως η Υπηρεσία Ασύλου, δηλαδή πριν τη συνέντευξη στον α’ βαθμό, για τυχόν ευαλωτότητα των αιτούντων. Συμπερίληψη των εγγράφων ευαλωτότητας πάντα και εγκαίρως στους διοικητικούς φακέλους των αιτούντων.
(γ) Θεσμοθέτηση δια νόμου ειδικής διαδικασίας συνεργασίας Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης, Υπηρεσίας Ασύλου και Αρχής Προσφυγών στο ζήτημα της ευαλωτότητας.
(δ) Εξειδίκευση του νομοθετικού πλαισίου ώστε να υλοποιείται στην πράξη η επιτροπεία των ασυνόδευτων ανηλίκων και η παράστασή τους, όπου απαιτείται, στις διαδικασίες διεθνούς προστασίας α’ και β’ βαθμού.
(ε) Καθιέρωση νομοθετικής πρόβλεψη για υποχρεωτική παραπομπή των ασυνόδευτών ανηλίκων στο Υπουργείο Εσωτερικών για άδεια παραμονής για ανθρωπιστικούς λόγους, όπως, άλλωστε, προτείνεται και από την Εθνική Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
(στ) Κατάργηση της κράτησης ή/και του γεωγραφικού περιορισμού, τουλάχιστον, των ευάλωτων ατόμων στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου σε συνδυασμό με απρόσκοπτη πρόσβαση σε επαρκείς και κατάλληλες υπηρεσίες υγείας και κατάλληλη στέγαση σε χώρους αξιοπρεπούς διαβίωσης.
(ζ) Nομοθετική αλλαγή ώστε η πιστοποίηση των θυμάτων βασανιστηρίων θα πρέπει να λαμβάνει χώρα από ανεξάρτητους φορείς, οι οποίοι διαθέτουν εξειδικευμένο προσωπικό σύμφωνα με τα πρότυπα και τις αρχές του Πρωτοκόλλου της Κωνσταντινούπολης. Πρόσληψη σχετικού, μόνιμου εξειδικευμένου προσωπικού.
Σπύρος Απέργης, δικηγόρος, ειδικός στο προσφυγικό δίκαιο, τ. μέλος των Επιτροπών Προσφυγών
* Τα κείμενα τρίτων προσώπων που φιλοξενούνται στη στήλη «Απόψεις» του Immigration.gr δημοσιεύονται αυτούσια και απηχούν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων και όχι του ιστολογίου ή του διαχειριστή του.
[3] Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το προηγούμενο νομοθετικό πλαίσιο, τη σχετική νομολογία του και τα σχετικά στατιστικά στοιχεία βλ. και άρθρο Σπύρου Απέργη, «η Νομολογία των Επιτροπών Προσφυγών για την απόδοση διεθνούς προστασίας και παραμονής για ανθρωπιστικούς λόγους» που αποτελεί την πλήρη εκδοχή σχετικής ομιλίας στο πλαίσιο της 14ης Στρογγυλής Τράπεζας της μη κυβερνητικής οργάνωσης «Αντιγόνη» το Δεκέμβριο 2015, διαθέσιμη στη διεύθυνση http://www.antigone.gr/gr/round-table/14th-National-Round-Table/
[4] Για το σύνολο των μέτρων που ανακοινώθηκαν, βλ. ενδεικτικά http://www.skai.gr/news/politics/article/412526/kusea-ta-7-metra-tis-kuvernisis-gia-to-prosfugiko-31-8-2019/
[5] Βλ. άρθρο μου στην Εφημερίδα των Συντακτών, 2/9/2019, διαθέσιμο στη διεύθυνση https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/209213_oi-diadikasies-asyloy-kai-ta-asymbibasta
[6] Όπως προκύπτει από το σχετικό δελτίο τύπου της Ένωσης Διοικητικών Δικαστών, 4/9/2019, διαθέσιμο στη διεύθυνση
[7] Asylum Information Database (AIDA), Country Report 2018 update, διαθέσιμη στη διεύθυνση https://www.asylumineurope.org/sites/default/files/report-download/aida_gr_2018update.pdf , σελίδα 49.
[8] Βλ. όλες τις δημοσιευμένες Αναφορές Προόδου των Εφαρμογής της Δήλωσης Ε.Ε.-Τουρκίας εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που μιλούν συστηματικά για «αργή» διαδικασία.
[11] Βλ. EASO, Annual Report on the situation of Asylum in European Union, 2017, σελίδες 49 και 168, διαθέσιμη στη http://publications.europa.eu/webpub/easo/annual-report-2017/img/BZ-AB-18-001-EN-N.pdf